چرا حوزه پژوهش در رفع مشکلات کشور آنچنان موثر نیست؟

به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، حوزه پژوهش و فناوری از جمله بخش های بسیار اثرگذار در دنیا محسوب می شود؛ حوزه ای که خیلی از فناوری ها و نوآوری ها در کشورهای پیشرفته دنیا در سایه توجه و بر پایه آن شکل گرفته و رفع مشکلات، چالش ها و توسعه این کشورها را در بخش های مختلف به دنبال داشته است.
نگاه به این بخش در خیلی از سازمان ها و نهادهای متولی که هر یک هم در تشکیلات سازمانی خود معاونتی تحت عنوان معاونت پژوهش (R&D) دارند، گاها نگاهی کارشناسانه نبوده و تنها به صورت فرمایشی، تشریفاتی یا برای دریافت بودجه از دولت بوده است.
هر چند با راه اندازی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در طول سالهای گذشته و توجه به زیست بوم نوآوری و فناوری، نگاه ها به حوزه پژوهش و فناوری به منظور تولید و بومی سازی محصولات دانش بنیان معطوف شده است اما هنوز این حوزه از مشکلات و معضلات عدیده ای رنج می برد.
برای بررسی مشکلات و چالش های این حوزه با دکتر محمدرضا پورعابدی معاون پژوهش و فناوری سازمان جهاد دانشگاهی بعنوان یکی از سازمان های مهم و اثرگذار کشور در حوزه پژوهش های کاربردی به گفت و گو نشسته ایم.
سازمان جهاد دانشگاهی، سازمانی پژوهش محور است که در طول دهه های گذشته با تاکید بر دانش و توانمندی متخصصان و پژوهشگران خود و بر مبنای نیازهای جامعه در طول سالهای بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اقدامات چشم گیر و بزرگی در بومی سازی و انتقال دانش فنی روز دنیا در حوزه های مختلف همچون پزشکی، فنی مهندسی و علوم پایه، کشاورزی و علوم انسانی داشته است.
سازمان جهاد دانشگاهی بر مبنای وظیفه ذاتی خود که همان ارتباط دانشگاه و صنعت است، با پشتیبانی از حوزه پژوهش در دانشگاه ها و مراکز علمی و همینطور امضای قراردادهای علمی و پژوهشی با مراکز و سازمان های مختلف به منظور قطع وابستگی کشورمان، طرح های تحقیقاتی بسیاری را جهت استفاده در بخش های مختلف به صورت کاربردی در چارچوب فناوری پیاده سازی و به سرانجام رسانده است.
رهبر معظم انقلاب هم در طول سالهای گذشته همواره ضمن تشویق روحیه خودباوری ملی در میان جهادگران دانشگاهی همچون در سال ۱۳۸۶ از این مجموعه بعنوان مولود مبارک انقلاب نام برده و فرموده اند: "بنده به جهاد دانشگاهی اعتقاد راسخ دارم. "
طراحی و ساخت دکل حفاری با محرک برقی با عمق ۲۰ هزار فوت و مجهز به سیستم تصفیه گل و فوران گیر برای حفر چاه های نفت، طراحی سیستم برق و کنترل دکل های حفاری، طراحی دستگاه لوله مغزی سیار برای سرویس و تعمیرات و تکمیل چاه های نفت حفاری، طراحی بازوهای بارگیری نفت خام با طول بلند کننده ۶۵۰۰ متر به منظور انتقال ایمن و آسان نفت و فرآورده های نفتی یا معیانات گازی از ساحل به کشی و بالعکس، طراحی و ساخت مته های دندانه ای سه کاجی و همینطور مته PDC برای حفر چاه های نفتی و همینطور ساخت سامانه جلوگیری از تشکیل رسوب در کف مخازن نفتی و مواد موثره تعلیق شکن برای نمک زدایی از نفت همچون محصولاتی است که سازمان جهاد دانشگاهی با حمایت و استفاده از دانش پژوهشگران در طول سالهای گذشته جهت استفاده در صنعت نفت کشور بومی سازی کرده است.
طراحی و ساخت سیستم رانش و سامانه کنترل و نظارت قطار مترو، الکتروموتورهای معکوس گرد، موتور گیربکس ۱۲ هزار دور خورشیدی، سیستم لایه نشانی تحت خلا، محصول الکتروفیلتر و بگ فیلترها با راندمان بالای غبارگیری جهت استفاده در کارخانجات تولید سیمان، صنایع فلزی و فولادی و صنایع پالایشگاهی، تولید سرامیک های نسوز، طراحی و ساخت صداگیر داخلی رگولاتورهای اکسیال با خصوصیت مقاوم در مقابل انفجار مورد استفاده در صنایع خودروسازی، نفت، گاز، پتروشیمی، صنایع دفاعی، ساختمان سازی و صنایع برودتی، سامانه تست تجهیزات دوار با قابلیت تست ۵ هزار اسب بخار و سرعت ۳۷ هزار دور بر دقیقه که برای تست گیربکس، توربین و سایر تجهیزات دوار استفاده می شود و استحصال فلزات گروه PGM از کاتالیست های کهنه خودرو و بازیابی فلزات گرانبها از پسماندهای الکترونیکی تعدادی دیگر از محصولات این سازمان در بخش فنی مهندسی به حساب می آید.

دکتر محمدرضا پورعابدی در این خصوص عنوان کرد: مدتهاست که این مسئله مهم مطرح است که پژوهش های ما باید «مساله محور» و «کاربردی» بوده و نتایج آن معطوف به رفع مسائل و مشکلات و چالش های سطح جامعه باشد.
وی اضافه کرد: البته در طول سالهای گذشته تلاشهای زیادی صورت گرفته و در حال انجام می باشد اما شاید به علل مختلف به نتیجه ای که برای کشور مدنظر بوده است، نرسیده ایم.

حوزه پژوهش نیازمند تعریف پروژه های بزرگ فناورانه و تقسیم کار
معاون پژوهش و فناوری سازمان جهاد دانشگاهی اظهار داشت: به صورت معمول حوزه پژوهش و فناوری کشور بیشتر درگیر پروژه های کوچک است و برنامه و طرح های پژوهشی کشور در یک سپهربزرگتر و برنامه کلان دیده نشده است.
پورعابدی اضافه کرد: مسئله اصلی در حوزه پژوهش این است که پروژه های بزرگ فناورانه در کشور تعریف نمی گردد که افراد و تیم ها و مراکز پژوهشی مختلف بر مبنای آن مشغول به کار پژوهشی و تحقیقاتی شوند و یک معضل و مسئله اساسی کشور را برطرف کنند.
وی در ادامه ضمن اشاره به مشکلات کشور در بخش های مختلف همچون حمل و نقل ریلی برون شهری و درون شهری یا در حوزه بالادست و پایین دست نفت که هم سطح الارضی و تحت الارضی نیازمند نوآوری و تجهیزات فناورانه است، اضافه کرد: در این عرصه ها اقدامات زیاد و پراکنده از جانب بخش های مختلف انجام شده یا در حال انجام می باشد، اما نه در چارچوب یک پروژه بزرگ که برای خروجی بهتر بین مجموعه های پژوهشی توانمند کشور تقسیم و مدیریت شود و معمولاً کمتر چنین نگاهی به حوزه پژوهش و فناوری داشته ایم.

زنجیره ارزش در حوزه پژوهش نیازمند توجه جدی
معاون پژوهش و فناوری سازمان جهاد دانشگاهی با اذعان به اینکه، زنجیره ارزش در حوزه تحقیق و پژوهش کشور همواره مغفول واقع شده است، تصریح کرد: حل یک مسئله از راه تحقیق و پژوهش نیازمند توجه از آغاز یک مسئله تا انتهای آن است.
پورعابدی اضافه کرد: در بیشتر پروژه ها روی قسمتی از پازل کار می شود و به علت آنکه در بخش های قبل و پس از آن وابسته هستیم، هرچقدر هم کار تحقیقاتی و پژوهشی صورت گیرد، این اقدامات خیلی بازدهی لازم را ندارد.
وی با ذکر مثالی افزود: بعنوان مثال یک خودرو که از قطعات زیادی برخوردار است، اگر تنها یک یا دو قطعه اصلی آن از خارج وارد شود، همین مسئله کل مراحل تولید را تحت الاشعاع قرار می دهد. پس اگر بخواهیم در حل مسائل و مشکلات ورود نماییم و معضلات را با کمک پژوهش و فناوری حل نماییم، اگر به این زنجیره باارزش یعنی رفع وابستگی کامل دقت کنیم و برای آن چاره داشته باشیم، شاید بتوانیم از نتایج آن به صورت کاربردی تر استفاده نماییم.

بسیاری از مدیران کشور در حوزه پژوهش ریسک ناپذیرند
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی در ادامه با تکیه بر اینکه، ریسک پذیری اصلی ترین لازمه حوزه پژوهش به حساب می آید، اضافه کرد: ذات پژوهش، فناوری و نوآوری ریسک پذیری است و لازمه شکوفا شدن ابتکارات، خلاقیت ها و یافتن چاره رفع چالش ها و معضلات در بخش های مختلف بر پایه دانش های بنیادی، برخورداری روحیه مدیران از درجه ای از ریسک پذیری است.
وی اذعان داشت: در کشور این را شاهد می باشیم که خیلی از مدیران هیچ درجه ای از ریسک پذیری را ندارند. این در صورتی است که در جهاد دانشگاهی در هر حوزه ای که وارد شدیم، موفق عمل کردیم. در جایی بوده است که هم عرض و متناسب با اقدامات ما ریسک و خطر هم وجود داشته است و مدیران حاضر به پذیرش این ریسک منطقی در آغاز فعالیت در طرح جدید خود شده اند.
این مدیر حوزه پژوهش معتقد است: یکی از دلائلی که محصولات و خدمات حوزه پژوهش و فناوری در کشور ما چندان کاربردی نمی گردد، پایین بودن درجه ریسک پذیری بخش زیادی از مدیران ما در کشور است و این که آنها حاضر به پذیرش حتی درصدی از ریسک مورد قبول در حوزه پژوهش نیستند.

نبود آزمایشگاه های مرجع برای تضمین محصولات ایران ساخت
یکی دیگر از مشکلات حوزه پژوهش کشور که معاون پژوهش و نوآوری بر آن تاکید می کند، نبود آزمایشگاه های مرجع برای عرضه تاییدیه استاندارد و تضمین محصولات و تجهیزات بومی سازی شده ایران ساخت برای بازار و خریداران است.
پورعابدی اضافه کرد: هم اکنون خیلی از محصولات و تجهیزات از جانب مراکزی همچون جهاد دانشگاهی و سایر بخش های دانش بنیان در داخل کشور بومی سازی می شود اما هنگامی که اینها می خواهد کاربردی شود، کارفرما می گوید به چه تضمینی ما این دستگاه و محصول شما را قبول نماییم، به چه تضمینی این قطعه شما را در حوزه حمل و نقل و در دل قطاری که در طول روز هزاران مسافر را جابجا می نماییم، به کار ببریم؟

وی افزود: یا بعنوان مثال می گویند با چه تضمینی محصول صنعتی شما را در یک چاه نفت که مثلاً هر ساعت توقف آن هزاران دلار به کشور زیان می رساند، استفاده نماییم. مشکل اینجاست تا وقتی که این آزمایشگاه های مرجع در داخل کشور وجود ندارد، پژوهشگران و فناوران نمی توانند به شکل مطلوب خویش را ثابت و استاندارد کیفی را برای محصولات بومی سازی شده دریافت نمایند.
پورعابدی می گوید: این در شرایطی است که ارسال محصولات و تجهیزات فناورانه برای دریافت تاییدیه و استانداردها به خارج از کشور هم از طرفی تجهیزات سنگین و ارسال آنها با مشکلات و هزینه زیادی همراه می باشد و از طرفی دیگر خیلی از مستندات این محصولات باید همراه آنها ارسال شود که به شکلی دانش و فرمول ساخت آنها از دست پژوهشگران کشورمان خارج خواهد شد.
معاون پژوهش و فناوری سازمان جهاد دانشگاهی معتقد است: اگر می خواهیم در داخل کشور محصولات ساخت ایران با اطمینان از سوی مصرف کنندگان خریداری شود، باید آزمایشگاه های مرجع در کشور راه اندازی نماییم.
وی همینطور وظیفه راه اندازی آزمایشگاه های مرجع را به دلایلی همچون حساسیت های مربوطه و هزینه بالا یک وظیفه حاکمیتی دانست و اضافه کرد: بخش خصوصی و نهادهای غیردولتی علاقه ای به این کار ندارند چونکه کار اقتصادی برای آنها نیست و هزینه سنگینی دارد.
پورعابدی تصریح کرد: بهتر است مجموعه های متولی این حوزه در کنار هزینه های حوزه پژوهش و نوآوری به منظور حمایت هرچه بیشتر از تجاری سازی و ورود تجهیزات فناورانه به بازار مصرف، توجه به زیرساخت و ایجاد آزمایشگاه های مرجع را در دستور کار قرار دهند.

حمایت از پژوهش، از خام فروشی و واردات جلوگیری می کند
معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی در ادامه یکی از مسائل مهم را که حوزه پژوهش هم اکنون با آن درگیر است، عدم شکل گیری باور «ما می توانیم» در بخشی از مسئولان و مدیران حوزه های مختلف در کشور دانست و اضافه کرد: هنوز هم برخی تصور می کنند رفع مشکلات کشور از روش و یکسری راهکارهای دیگر اتفاق می افتد و هنوز این باور در میان مسئولان شکل نگرفته که تنها مسیر پیشرفت و توسعه پایدار از طریق دانایی، علم و تولید فناوری به دست متخصصان داخلی اتفاق می افتد. این مدیران تنها بدون هیچ احساس مسوولیتی به دنبال خام فروشی منابع کشور و به دست آوردن دلارهای نفتی و هزینه کردن آن هستند.
وی می گوید: این در شرایطی است که حتی اگر شرایط تحریم کشور هم برداشته و مسائل و مشکلات کشور در فروش نفت رفع گردد، نباید بازار کشور را بدون هیچگونه آورده ای در اختیار خارجی ها قرار دهیم. حداقل این است که در اختیار قرار دادن بازار ایران در مقابل انتقال و توسعه فناوری به داخل صورت گیرد.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی تصریح کرد: مسئولان، کشور را باید دانش بنیان مدیریت و اداره کنند و اگر هم به دنبال توسعه پایدار هستیم، هیچ راهی جز این نداریم که دانایی و ارزش ثروت از دانایی را مدنظر قرار دهیم.

ریشه خیلی از مشکلات، حاصل بی توجهی به علوم انسانی
معاون پژوهش و فناوری سازمان جهاددانشگاهی در ادامه، توجه افراطی به فناوری های سخت در مقابل فناوری های نرم را یکی دیگر از مشکلات حوزه پژوهش در کشور دانست و اظهار داشت: بسیاری از مشکلات کشور حاصل بی توجهی به فناوری های نرم بخصوص حوزه علوم انسانی و علوم اجتماعی و علم مدیریت است.
پورعابدی تصریح کرد: همینطور به طورحتم ریشه خیلی از مشکلاتی که در بخش صنعت، کشاورزی و بهداشت و درمان شاهد می باشیم، ناشی از غفلت از حوزه علوم انسانی و علوم اجتماعی است.
وی اظهار داشت: هم اکنون ما در کشورمان به نحو موثری از فناوری های نرم و اندیشه های خودمان در حوزه علوم انسانی و اجتماعی برای مدیریت کشور استفاده نمی نماییم و تلاش نکردیم که با مطالعاتی که انجام می دهیم و پیمایش های ملی و با رصد این مسائل، بتوانیم از نتایج آن در سیاستگذاری ها و برنامه ریزی های آینده استفاده نماییم.

نیازمند یک نظام نوآوری برای تعریف و تقسیم مسئولیت ها هستیم
معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی همینطور با بیان اینکه، الان سازمان ها و نهادهای مختلف بسیاری در حوزه پژوهش و فناوری فعالیت می نمایند، مسئله دیگر حوزه پژوهش در کشور را عدم تقسیم کار ملی در این عرصه دانست.
پورعابدی اضافه کرد: در همه جای دنیا این کثرت وجود دارد منتهی ما باید به منظور تعیین و تقسیم وظایف، کارکردها و مشخص شدن مسئولیت های هر یک از سازمان ها و نهادهای فعال در حوزه پژوهش و فناوری یک نظام نوآوری و فناوری منسجم تعریف نماییم.
وی بیان نمود: به نظر می آید در بعضی از قسمت ها، مدیریت و مکانیسم پژوهش و نوآوری به شکل مناسبی صورت نمی گیرد؛ برخی اقدامات در حوزه پژوهش و نوآوری امکان دارد به شکل موازی انجام و بعضی از قسمت ها هم امکان دارد مغفول و مورد بی توجهی واقع شود.
معاون پژوهش و فناوری سازمان جهاددانشگاهی معتقد است: با تقسیم پروژه های ملی و بزرگ پژوهشی بین چندین مرکز پژوهشی مختلف نقش هر سازمان و نهاد مشخص خواهد شد و هر واحد نقشی در پروژه خواهد داشت. این روند از موازی کاری ها جلوگیری می کند.
وی با ذکر مثالی به موفقیت آمیز بودن ساخت سیستم رانش واگن های مترو در اوایل سالجاری بعنوان پیچیده ترین قسمت قطار ملی در جهاد دانشگاهی و راه اندازی آن اشاره نمود و اضافه کرد: این یک کار ملی و های تک با مدیریت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بود. بخشی از این سیستم توسط جهاددانشگاهی ساخته شد اما سازمان های دیگر همچون مپنا و حدود هشت شرکت دانش بنیان هم به صورت کنسرسیوم در این حوزه با جهاد همکاری داشتند و هر سازمان و شرکت روی یک بخش کار کرد. نتیجه این شد که حالا یک رام قطار هفت واگنه مترو ساخته شد.
معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی خاطرنشان کرد: در کشورمان برای خیلی از پروژه های دیگر هم می توانیم به صورت مشترک کار نماییم.
پورعابدی با اظهار تاسف از این که با وجود زحمات فراوان و ساخت این واگن ها باز هم مدیرانی هستند که برای تأمین آن چشم به انعقاد قرارداد با طرف های خارجی دارند، اضافه کرد: باید بپذیریم هرگونه تجهیزات بومی شده امکان دارد در مرحله بهره برداری با نقایص و ایرادات کوچکی همراه باشد که این نیازمند صبر و فرصت دادن به جوانان خلاق کشور و پشتیبانی از تولید داخلی است.

تقویت ارتباطات بین المللی پژوهش کشور را شکوفاتر خواهد کرد
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی، یکی دیگر از عوامل موثر در حوزه پژوهش را تقویت ارتباطات بین المللی دانست و اضافه کرد: همانطوری که تحریم برای خود مردم و مسائل روزمره آنها مشکل بوجود آورده در حوزه پژوهش و فناوری هم این مسئله مسائلی را بوجود آورده است.
پورعابدی اضافه کرد: هنگامی که سازمان ها و محققان ما نتوانند با مراکز علمی و پژوهشی معتبر دنیا ارتباطات بین المللی داشته باشند یا این ارتباط هزینه بر باشد، در حوزه پژوهش مشکل ایجاد خواهد شد.
وی ضمن تاکید بر تقویت هرچه بیشتر دیپلماسی علمی و ارتباطات بین المللی با مراکز علمی و پژوهشی معتبر دنیا، این مهم را به منظور به روز کردن محققان و پژوهشگران کشور و همینطور انجام تحقیقات و همکاریهای مشترک در ایجاد نسل های آینده فناوری در داخل کشور بسیار اثرگذار دانست.
پورعابدی اضافه کرد: البته این ارتباطات بین المللی نباید بشکلی باشد که همه چیز خودمان را چشم بسته از خارج وارد نماییم و هیچ توجهی به توانمندی های داخل و نیروهای متخصص خودمان نداشته باشیم.

با همین بودجه کم پژوهشی هم میتوان در رفع مشکلات کشور اثرگذار بود
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی در ادامه در مورد برخی صحبت ها در خصوص پایین بودن بودجه حوزه پژوهشی کشور با تایید این مورد در عین حال اظهار داشت: این که بودجه پژوهشی ما نسبت به سایر کشورهایی که گاها بعنوان الگوی توسعه به آنها نگاه می نماییم رقم پایینی است، صحیح است اما بهرحال به نظر می آید با همین اعتبار اندک حوزه پژوهش و فناوری هم می توانیم با مدیریت صحیح بهره وری و اثربخشی بهتری داشته باشیم.
پورعابدی ضمن اشاره به تورم سالهای اخیر در کشور عنوان کرد: واقعا این بودجه ها و اعتبارات فعلی حوزه پژوهش و فناوری برای تکاپوی لازم به منظور انجام کارهای جدی و حرفه ای برای رفع موضوعات و چالش های جدی جامعه از راه راهکارهای دانش بنیان کافی نیست و شاید لازم باشد که ما بیشتر به این حوزه دقت کنیم.

ایران در تربیت نیروی متخصص بعنوان سرمایه اصلی پژوهش موفق بوده است
معاون پژوهش و فناوری سازمان جهاد دانشگاهی می گوید: حوزه پژوهش و فناوری کشورمان نسبت به سایر حوزه ها از رشد بسیار قابل قبولی برخوردار می باشد. ایران در تولید منابع انسانی متخصص بعنوان بزرگترین سرمایه حوزه پژوهش بسیار موفق عمل کرده است به صورتی که میزان فارغ التحصیلان دانشگاهی در مقاطع مختلف تحصیلی در مقایسه با پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از رشد ۷۰ برابری برخوردار بوده است.
وی در مورد کیفیت دانش آموختگان دانشگاهی کشورمان و این که گفته می شود کیفیت فارغ التحصیلان دانشگاه ها پایین است، ضمن تایید این مهم به صورت نسبی تصریح کرد: البته الان خیلی از فارغ التحصیلان کشورمان در بهترین شرکتهای کشورهای پیشرفته دنیا صاحب شغل و جذب می شوند و این مهم مبین آن است که به لحاظ دانشی نیروهای انسانی مناسبی داریم.
پورعابدی اضافه کرد: در بخش عرضه نیروهای تحصیلکرده باکیفیت نه این که مشکلی نداریم اما بطور قطع دانشگاه های ما بهتر از شرایط فعلی می توانند نیروهای انسانی متخصص و روزآمدی تربیت کنند و مراکز پژوهش و فناوری کشورمان هم بطور قطع بهتر می توانند از شرایط فعلی مثمرثمر باشند.

تفاوت حوزه پژوهش ایران و کشورهای پیشرفته در چیست؟
معاون پژوهش و فناوری سازمان جهاد دانشگاهی در پاسخ به این سؤال که تفاوت اصلی حوزه پژوهش ایران با کشورهای پیشرفته چیست، بیان نمود: یکی از چالش ها و مشکلات کنونی که حوزه پژوهش کشور با آن دست و پنجه نرم می کند، نبود تقاضا برای محصولات فناورانه ای است که می تواند از جانب پژوهشگران و محققان طراحی، تولید و بومی سازی شود. متاسفانه در بخش تقاضا خیلی جنب و جوش و تقاضایی جهت استفاده از این تکنولوژی ها و دانش پژوهشگران کشورمان نمی بینیم.
وی با ذکر مثالی اضافه کرد: مادامی که بخش صنعت کشورمان در بخش های مختلف همچون خودروسازی، فولاد، برق و نفت بخواهند با همان کارکردهای سالیان گذشته خود و با همان فناوری های وارداتی کار کنند، بطور حتم دیگر نیازی به سازمان ها و تشکیلات پژوهشی و متخصصان این بخش ها نیست.
پورعابدی اظهار داشت: تفاوت بخش پژوهش در کشورهای پیشرفته و ایران این است که آنجا طرف صنعت، منتظر نتایج پژوهشها است چونکه اقتصاد آنها خصوصی است و شرکت ها و صنایع در رقابت با یکدیگر هستند و اگر یک شرکت خودروسازی نتواند در ساخت مدل جدید خود نوآوری و آپشن جدید داشته باشد، در فروش محصول خود با مشکل مواجه می شود و این مهم در ایجاد انگیزه در میان پژوهشگران و فناوران بسیار اثرگذار می باشد.

منبع: شاپ كار

چرا حوزه پژوهش در رفع مشکلات کشور آنچنان موثر نیست؟

آگهی فروش ماشین خود را به راحتی ثبت کنید

از روشهای مختلفی که ما برای شما فراهم کرده ایم، خودروی مورد نظر خود را به سادگی پیدا کنید

استانها

برندهای خودرو

خدمات خودرویی