شکل طرح اسقاط بسیار مطلوب به نظر می‌رسد ولی به علت وجود بعضی مشکلات و مسائل قانونی و اجرایی سرعت طرح چندان مطلوب نخواهد بود و احتمالا تنها به گران‌شدن خودروهای فرسوده و در نتیجه افزایش قیمت خودروی وارداتی منجر خواهد شد.
چه کسانی خودرو فرسوده سوار می‌شوند؟
واقعیت این است که خودروهای فرسوده توسط قشری از جامعه مصرف می‌شود که از تمکن مالی بسیار پایینی برخوردارند. این افراد عموما از این وسایل به عنوان وسیله کسب و کار استفاده می‌کنند. در واقع هزینه حفظ این مشاغل برای دولت به واسطه هزینه مستقیم سوخت یارانه‌ای و هزینه غیر‌مستقیم تلفات ناشی از نقص فنی و آلودگی هوا بسیار بیشتر از اصل درآمد خود مالک است. در بسیاری از موارد مالک از پرداخت هزینه‌های نگهداری این خودروها مانند بیمه شخص ثالث، تعمیرات دوره‌ای و بازسازی خودرو عاجز است.
وارداتی‌ها خرج فرسوده‌ها را می‌دهند
متاسفانه بحث خروج خودروهای فرسوده تاکنون با هزینه مشتریان خودروهای وارداتی صورت گرفته که عملا یک عامل موثر در محدود نگاه داشتن حجم واردات بوده است.
افزایش این هزینه‌ها با افزایش قیمت برگ اسقاط از 15 میلیون ریال به 25 میلیون ریال و افزایش تعداد آنها از حداکثر 3 برگه اسقاط به 6 برگه در خودروهای بالای 6 لیتر هم در واقع تلاش مضاعفی بر محدودیت واردات است.
چرا جایگزینی خودروهای فرسوده موفق نبوده است؟
اما چرا این عملیات خودروهای فرسوده موفق نبوده است؟ توجه شود که حجم تولید خودرو در ایران از سال 80 رشد نمایی داشته است و در واقع 10 سال دیگر با یک رشد فزاینده وجود خودروهای فرسوده در کشور مواجه خواهیم بود. وضعیت خودروهای تجاری مانند اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها و کامیون‌ها هم به‌مراتب وخیم‌تر است. در این بین ورود خودروهای با عمر مفید پایین‌تر نیز مشکلات را در آینده نزدیک حادتر می‌کند.
3 پیشنهاد برای اجرای صحیح طرح خروج فرسوده‌ها
به نظر می‌رسد طراحی یک راهکار جامع از هم‌اکنون می‌بایست مد نظر قرارگیرد تا تشدید بحران خودروهای فرسوده در کشور مواجه نشویم.
1.تغییر ساختار بیمه شخص ثالث: سال‌هاست که صحبت از خرید بیمه شخص ثالث توسط افراد و نه خودروها مطرح شده است. در واقع صنعت بیمه در ایران کلیه کسانی را که خودروهای خود را در کوتاه‌مدت نو کنند، جریمه می‌کند و اگر افراد از خودروهای قدیمی استفاده کنند که صاحب قبلی آن تصادف نداشته، پاداش می‌گیرند. در صورت تغییر این رویه و اعمال ضرایب نوع خودرو، عمر خودرو و تاریخچه رانندگی اشخاص، بیمه یک خودرو فرسوده یا نزدیک به فرسودگی باید به حدی برسد که تمایل برای استفاده از این خودروها توسط اشخاص به شدت کاهش یابد و افراد متمایل به تعویض و خرید خودروهای نو باشند.
2.عوارض آلودگی و مصرف سوخت: بنزین در ایران یارانه‌ای است، در واقع می‌توان با توجه به میزان متوسط مصرف سوخت یک خودرو، تمایل را در مصرف‌کنندگان به انواع کم‌مصرف و کم‌آلاینده تغییر داد. در حال حاضر هیچ انگیزه اقتصادی برای خرید خودرو با استاندارد آلایندگی یورو 4 وجود ندارد. در صورتی که اگر بنا باشد صاحب خودرو بعد از مدت زمان معینی مثلا 5 سال عوارض آلایندگی بالاتری برای خودروی یورو 2 نسبت به یورو 4 بپردازد، مشتری متمایل به خرید خودرو یورو 2 می‌شود. عینا این قانون می‌تواند در خصوص تاثیر میزان آلایندگی اندازه‌گیری شده در مراکز معاینه فنی بر عوارض را هم پیاده کرد تا بحث نوسازی مبدل‌های کاتالیستی موضوعیت پیدا کند. در خصوص شهرهای بزرگ هم می‌توان سن فرسودگی را نسبت به شهرهای کوچک متفاوت کرد. این مهم در بسیاری از کشورهای جهان مانند چین در جریان است. به عنوان مثال، شماره‌گذاری در پکن و یک شهر کوچک هزینه‌ای بسیار متفاوت دارد. در عین حال هم تردد خودرو با پلاک غیر مقیم برای مصرف‌کننده هزینه دارد. دراین مدل باید هزینه پلاک‌های شهرهای بزرگ مانند تهران افزایش یابد و در عین حال تردد با پلاک شهرستان در تهران نیز محدود شود. مثلا از فروختن آرم به آنها خودداری شود و یا تنها یک بار در ماه بتوانند آرم بخرند. همچنین تردد در محدوده زوج و فرد هم تنها یک بار در هفته مجاز باشد.
3.تغییر عوارض تعویض پلاک و مالیات انتقال: طبق رویه جاری در کشور با افزایش عمر خودرو عوارض کاهش می‌یابد و بعد از 10 سال گذشت از عمر خودرو ثابت می‌ماند. در واقع خرید خودروی فرسوده برای استفاده در کشور جریمه‌ای ندارد. حال اگر بعد از 10سال افزایش در این عوارض لحاظ شود، عملا خرید خودروی فرسوده برای مصرف به‌صرفه نیست و مالک ملزم به اسقاط خودروی فرسوده خود می‌شود.
در صورت اعمال روشهای فوق، امکان توسعه نوسازی خودروها به وجود می‌آید، در کنار آن هم دولت می‌تواند از محل کاهش هزینه‌های مستقیم یارانه‌ای و غیر‌مستقیم تصادفات و آلودگی، نسبت به پرداخت یارانه وام خرید خودروی نو و با کارکرد پایین در شبکه بانکی نسبت به حفظ دارایی اقشار فقیر اقدام کند. در واقع در صورتی که مالک نسبت به اسقاط خودروی فرسوده که حتی می‌تواند دارای ضرایب مثبت و منفی عمر خودرو، مصرف سوخت و سطح آلایندگی آن باشد درصدی از سود وام را متقبل شود تا دارنده خودروی فرسوده اسقاط شده با مراجعه به شبکه بانکی نسبت به دریافت وام با بهره ارزان‌تر نسبت به خرید هر خودرویی که خود صلاح می‌داند تا عمر مشخصی مثلا 10 سال اقدام کند تا عملا بی خودرو نماند. این موضوع را می‌توان در انواع خودرو و موتورسیکلت لحاظ کرد و واردکنندگان هم طی یک جدول مشخص همسان‌سازی می‌توانند از اسقاط انواع وسیله نقلیه مانند موتورسیکلت، سواری، تاکسی، کامیون، اتوبوس و مینی‌بوس تعداد مشخصی خودروی سواری وارد کنند. هرچند بهتر خواهد بود بار مالی آن هم به خودروسازی منتقل شود تا حجم نقدینگی مورد نیاز برای این نوسازی افزایش یابد.