پولهایی که شرکتهای بیمه انگار «غیرقانونی» می گیرند

امسال که برای تمدید بیمه‌ شخص ثالثم به یکی از نمایندگی‌های بیمه مراجعه کردم با توجه به اینکه یکی از کوپن هایم را پاره کرده بودم به من گفتند: تمام تخفیف 9 ساله شما از بین رفته است. همچنین شما باید علاوه بر قیمت پایه بیمه شخص ثالث 10 درصد هم به عنوان اضافه بها «بخوانید جریمه» استفاده از یک کوپن بپردازید.

اینها صحبت‌های یکی از شهروندان بود تا به ما یادآور شود که به ازای استفاده از بیمه‌نامه‌اش اضافه بها «بخوانید جریمه» نیز پرداخته است حتی این شخص بیمه‌نامه‌اش را نشان‌مان داد.

با خودمان دو دو تا چهارتا می‌کنیم و این سوال پیش می‌آید که اگر بیمه حق بیمه‌ای را از بیمه‌گذار که همان شهروندان باشند دریافت می‌کند و در ازای آن باید خسارات ناشی از تصادفات را بپردازد چرا باید برای ادای تعهدات خود جریمه در نظر بگیرد؟

چرا یک تصادف کوچک که جنبه مالی هم داشته نه جانی، باید 9 سال تخفیف بیمه را از بین ببرد؟

با یک حساب سرانگشتی می‌توان دید که شرکت های بیمه‌گر چقدر سود خالص از بیمه های شخص ثالث بدست می‌آورند ولی همه جوره عزمشان را جزم کردند تا مردم را سرکیسه کنند.

به هر منطقی که رجوع کردیم دیدیم تعیین اضافه بها «بخوانید جریمه» برای استفاده از کوپنی که حتی پولش را هم جلو جلو داده‌ایم بی منطقی محض است ولی باز به منطق تنها هم بسنده نکردیم و با چند نفر از حقوق‌دانان و حتی صاحبان شرکت‌های بیمه صحبت کردیم تا سر از این سازوکار جالب در بیاوریم.

شرکت بیمه‌گر حق ندارد بیمه‌گذار را جریمه کند

علی صابری، وکیل دادگستری معتقد است که اگر از شخصی که در طول سال تصادف داشته حق بیمه بیشتری نسبت به شخصی که بدون تصادف یکسال را پشت سر گذاشته دریافت شود این عادلانه است و در نظام بیمه‌ای جهان هم این موضوع حاکم است. اما اگر اسم این موضوع را عوض کنیم و بجای بیمه بگوییم جریمه خلاف نظام حقوقی است.

وی افزود: اگر برای استفاده از یک کوپن یا به دلیل تصادف شرکت بیمه‌ کننده از بیمه‌گذار جریمه بگیرد کار خلافی است و حتی بیمه‌گذار می‌تواند به دادگاه شکایت و اقامه دعوا کند.

این حقوق‌دان اظهار کرد: بیمه‌گر حق ندارد بیمه‌گذار را جریمه کند و این از لحاظ حقوقی تخلف است ولی بیمه‌گر می‌تواند از همان اول به بیمه‌گذار بگوید که اگر تصادف کنید به دلیل اینکه شما نسبت به بقیه خطر آفرین‌تر هستید، حق بیمه سال بعدتان زیاد می‌شود. قرارداد بیمه‌ای یک قرارداد خصوصی است که دارای یک ماهیت است و یک محتوی و دیگر جریمه معنایی ندارد.

جریمه برای کوپن استفاده شده خلاف قانون است

محمد رضا تقوایی، رئیس هیئت مدیره بیمه البرز درباره نحوه ساز و کار بیمه شخص ثالث گفت: در ماده 8 قانون بیمه شخص ثالث می‌گوید هرگونه تخفیف یا تعیین تقسیط حق بیمه شخص ثالث را مصوبه هیئت وزیران تعیین می‌کند.

براساس مصوبه‌ای که هیئت وزیران در سال 90 تعیین کرده گفته شده برای هر استفاده بیمه گذار از کوپنی که دارد 10 درصد برای خسارات مالی و برای خسارات جانی 20 درصد از تخفیف عدم خسارت کسر می‌شود.

تقوایی افزود: اگر بیمه‌گذار در سنواتی تصادف نکند تا 75 درصد هم مشمول تخفیف می‌شود ولی اگر تصادف کند و یک کوپن را استفاده کند 10 درصد از آن تخفیف کسر می‌شود.

وی ادامه داد: قانون به ما اجازه نمی‌دهد که از آن حق بیمه‌ای که هیئت وزیران مصوب کرده است بیشتر بگیریم. اگر شخصی آنقدر تصادف کرد که رقم تخفیف آن به صفر رسید ما همان کف قیمت بیمه شخص ثالث را از او می‌گیریم نه بیشتر از آن.

رئیس هیئت مدیره بیمه البرز اذعان کرد: به عنوان مثال اگر شخصی خودروی خود را 700 هزار تومان بیمه شخص ثالث کرد و در همان سال اول تصادف و یکی از کوپن‌ها را استفاده کند ما برای سال آینده همان 700 هزار تومان را از او می‌گیریم نه بیشتر.

وی در خاتمه گفت: اگر بیمه‌گری جریمه برای استفاده از کوپن‌ها در نظر بگیرد کار خلافی انجام داده است. اگر کسی هم با این تخلفات روبرو شد می‌تواند برود به بیمه مرکزی و شکایت کند.

شعب و کارگزاران بیمه چیز دیگری می‌گویند

با یکی از شعب بیمه البرز تماس گرفتیم و درباره نحوه عقد قرارداد بیمه شخص ثالث پرسیدیم که کارمند آن گفت: حق بیمه شخص ثالث برای خودروی پراید 822 هزار تومان است و طبق گفته کارمند بیمه البرز اگر از یک کوپن استفاده شده باشد باید 10 درصد از 822 هزار تومان را به عنوان جریمه علاوه بر حق بیمه پایه بپردازیم.

در ضمن بیمه‌گذار باید به ازای دو کوپن استفاده شده 20 درصد و سه کوپن استفاده شده 30 درصد جریمه بپردازد.

همه شرکتهای بیمه‌گر حرف‌شان یکی است

از همین رو با یک شرکت بیمه‌گر دولتی و چند شرکت بیمه‌گر خصوصی صحبت کردیم و از نرخ بیمه‌های شخص ثالث و داستان جریمه برای کوپن‌های استفاده شده سوال کردیم و همه آنها گفتند اگر یک کوپن از بیمه‌نامه استفاده شده باشد باید جریمه آن‌ را بپردازید.

طبق سندی که در زیر مشاهده می‌کنید هم در جدول نرخ بیمه شخص ثالث و هم در کتاب مجموعه قوانین و مقرارت بیمه‌های بازرگانی که توسط بیمه مرکزی ایران ابلاغ شده است به بیشتر گرفتن حق بیمه در صورت خسارت پرداخته شده است.

در صفحه 98 این کتاب اشاره شده است که در صورت استفاده از کوپن دوم اضافه بها «جریمه» شامل بیمه گذار می‌شود و درباره کوپن اول این کتاب موضوع را مسکوت گذاشته است حال آنکه توجه شما رو به جدول زیر جلب می‌کنیم.

در این جدول که باز هم ممهور به مهر بیمه مرکزی جمهوری اسلامی است در پایین تصویر سمت چپاین موضوع به وضوح قابل روئیت است که در صورت استفاده از کوپن اول هم بیمه گذار باید 10 درصد اضافه بها «جریمه» بپردازد.

استفاده از کوپن اول جریمه ندارد

خواستیم از منابع بیشتری پیگیر این موضوع شویم تا مبادا قضاوتی عجولانه و یکطرفه انجام دهیم از این رو با مدیر بیمه‌های اتومبیل و شخص ثالث سازمان بیمه‌گر دولتی بیمه ایران صحبت کردیم و وی حرف‌های جالبی درباره این موضوع به ما گفت.

در ابتدا که از ایشان آمار و ارقام تعداد بیمه‌گذاران شخص ثالث و مبالغی که برای خسارات پرداختند را پرسیدیم به بهانه اینکه رقبا مطلع می‌شوند و اجازه بیان آنها را ندارم، پاسخ نداد.

عباس فراشیانی گفت: تقریبا 50 درصد بیمه‌گذاران خطرآفرین هستند و موجب خسارت می‌شوند. همچنین از این 50 درصد 80 درصد بیمه‌گذاران خسارات جانی وارد می‌کنند و 20 درصد هم مالی.

وی با بیان اینکه استفاده از کوپن اول موجب جریمه نمی‌شود، اظهار داشت: در صورت استفاده از اولین کوپن تمام تخفیف بیمه‌گذار از بین می‌رود و وی جریمه نمی‌شود و در کوپن‌های دوم به بعد جریمه شامل وی می‌شود.

فراشیانی ادامه داد: ضمن اینکه این مسائل به سازمان بیمه‌گر ربطی ندارد و قانونگذار این قانون را وضع کرده است و حتی نرخ جریمه را هم وضع کرده است.

مدیر بیمه‌های اتومبیل و شخص ثالث بیمه ایران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چرا شعب شما بیمه‌گذاری را که از یک کوپن استفاده کرده است را علاوه بر از بین بردن تخفیفش جریمه هم کرده است، گفت: این مسئله اگر مستند باشد خطای کاربری بوده و تخلف هم می‌باشد.

وی این تخلف را که از شعب بیمه ایران رخ داده نپذیرفت و از خبرنگار فارس خواست اگر مدرکی دارد به قول معروف رو کند. از همین جهت ما بیمه‌نامه شخصی را که 7 سال تخفیف بیمه داشته و فقط به جرم استفاده از یک کوپن جریمه شده است را منتشر می‌کنیم.

در این تصویر به وضوح دیده می‌شود که مالک خودروی پراید به دلیل استفاده از یک کوپن خود 10 درصد حق بیمه اضافه تر در سال بعد پرداخت کرده است.

طبق پرس‌وجوهای ما پایه بیمه برای یک خودروی پراید در بیمه ایران 823000 تومان است که از این بیمه‌گذار همانطور که در عکس بالا مشاهده می‌کنید بالغ بر 911000 تومان گرفته شده است یعنی چیزی بیشتر از 10 درصد مبلغ پایه.

  7سال تخفیفم از بین رفت، جریمه هم شدم

همچنین با یکی دیگر از بیمه‌گذاران که صحبت می‌کردیم می‌گفت: من 7 سال تخفیف داشتم و به دلیل یک تصادف کوچک مجبور به استفاده از اولین کوپنم شدم.

وقتی به شعب بیمه ایران مراجعه کردم گفتند که هم تخفیفم از بین رفته هم باید جریمه استفاده از آن کوپن را بدهم. در مقابل اعتراض من فقط گفتند قانون است.

از همین رو به یکی از شعب بیمه ایران مراجعه کردیم و کارمند آن شعبه با توضیح درباره نحوه بیمه شخص ثالث صحت صحبت‌های این بیمه‌گذار را تائید کرد.

آن کارمند بیمه گفت: استفاده از یک کوپن حتی اولین کوپن هم تخفیف را از بین می‌برد و هم شامل جریمه می‌شود.

به چند بیمه خصوصی دیگر هم سر زدیم دیدیم این داستان در تمام بیمه‌ها پابرجاست.

دریافت مبلغی بیش‌از حق بیمه پایه، «تحصیل مال نامشروع» است

بعد از بدست آوردن این همه اطلاعات ضد و نقیض درباره بیمه شخص ثالث به یک حقوقدان مراجعه کردیم تا از مکانیزم حقوقی این جریان مطلع شویم.

مصطفی ترک همدانی، حقوقدان گفت: بیمه ملکف به پرداخت خسارت‌هایی است که در چارچوب قرارداد بیمه تعهد کرده است. به طور مثال اگر 4 کوپن در یک بیمه‌نامه شخص ثالث به بیمه‌گذار تحویل داده می‌شود، این 4 کوپن در قانون پیش‌بینی نشده است.

فرض کنید شما 4 کوپن دارید ولی به معنی این نیست که شما اگر 5 تصادف کردید و شما مقصر بودید بیمه خسارت پنجمین تصادف را به شما ندهد. بیمه مکلف است در طول یکسال هرچندبار که تصادف کردید به شما خسارت دهد و اگر کوپن‌هایتان تمام شد دوباره به شما کوپن دهد بدون اینکه ریالی پول دریافت کند.

وی در مورد تخفیف‌ها و جرائم افزود: در آئین‌نامه وزیران پیش‌بینی تخفیف دادن شده است که اگر کسی تصادف نکند سال به سال مشمول تخفیف می‌شود ولی جایی ندیدم که اگر کسی تصادف کرد تمام آن تخفیف‌هایش از بین می‌رود. اگر این مطلب جزو آئین‌نامه باشد که آئین‌نامه نمی‌تواند خلاف قانون باشد و  در قانون هم چنین چیزی نداریم.

این وکیل پایه یک دادگستری اظهار کرد: مطابق قانون نمی‌شود بیشتر از آن مبلغی که تعیین شده است دریافت شود به عنوان مثال اگر من در طول سال 10 بار تصادف کردم بیمه‌گر مکلف است برای سال آینده باز هم مرا بیمه کند و با آن حداکثری که قانون تعیین کرده است بیمه کند ولی نباید بیش‌از آن از من مبلغی بگیرد. اما می‌توانند به من تخفیف ندهند.

وی در مثالی قانون بالا را تشریح کرد و گفت: مثلا بیمه شخص ثالث خودروی سمند سالی 100 هزار تومان است و به ازای هر سال تخفیف 10 هزار تومان از آن کم می‌شود، و من 3 سال تصادف نکردم و تخفیف گرفتم. آنگاه اسم عدم تخفیف را جریمه می‌گذارند و مردم فکر می‌کنند که پولی اضافی از آنها گرفته خواهد شد در صورتی که تخفیف بیمه‌شان کم می‌شود. اما هیچ بیمه‌ای حق ندارد بیشتر از آن 100 هزار تومان را دریافت کند و اگر بیشتر از آن را بگیرد می‌شود تخلف و اگر اینگونه باشد مشمول عنوان جزایی «تسهیل مال نامشروع» می‌شوند. که مردم در این صورت می‌توانند تقاضای استردادپول‌هایشان را بکنند.

بیمه‌گذاران نمی‌دانند به چه کسی گلایه کنند

حال با این تضادهای موجود در بازار داغ بیمه های شخص ثالث معلوم نیست حق مردمی که از سویی مجبور به تهیه بیمه شخص ثالث هستند و از سویی حقوق آنچنانی ندارند که برای یک پراید 20 میلیونی حدود یک میلیون در هر سال فقط هزینه بیمه کنند، چیست؟

خلاصه بیمه‌گذارانی که از این اوضاع ناراضی هستند نمی‌دانند به کدام مسئول یا سازمان گلایه کنند. از سویی قانونگذار باید قانون را اصلاح کند، از سوی دیگر بخش اجرایی باید درست قانون را نظارت کند و در آخر هم بخش نظارتی بر درست اجرا شدن این قوانین و تخلف نکردن نهادها و سازمان‌ها نظارت و برخورد جدی داشته باشد.

ذکر یک نکته در پایان ضروریست که حق‌الناس در دین و فرهنگ ما بارها و بارها مورد تاکید قرار گرفته است که در زیر چند نمونه از آن را می‌خوانیم.

• «یا أیّها الّذین آمنوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ»؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید اموال یکدیگر را از طرق نامشروع و غلط و باطل نخورید. (نساء، 29)

• قرآن کریم، به هنگام نکوهش از قوم یهود و ذکر اعمال زشت آنان می‌فرماید:«...وَ أَکْلِهِمْ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ...»؛ آنان در اموال مردم بدون مجوز و به ناحق تصرف می‌کردند. (نساء، 161)

• همچنین امیرالمومنین حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: «جَعلَ الله سُبحانه حُقوقُ عبادِهِ مُقدّمةً علَی حُقُوقهِ فَمنْ قامَ بِحقُوقُ عبادالله کانَ ذلک مۆدّیاً الی القیامِ بِحقوقِ الله»؛ خداوند حقوق بندگانش را مقدم بر حقوق خود قرار داده و کسی که حقوق بندگانش را رعایت کند حقوق الهی را نیز رعایت خواهد کرد. (محمدی ری شهری، میزان الحکمة، ج 2، ص 480 )